‘Als pleegouder leer je elke dag opnieuw kijken’

Wat zijn waardevolle inzichten voor jou als pleegouder?

‘Pleegzorg heeft mij veranderd; ik ben een rijker mens geworden. Als pleegouder leer je vanaf dag één om je verwachtingen los te laten en flexibel mee te bewegen met wat een kind nodig heeft. Ik heb ooit, vanuit intuïtie, voor elk kind een eigen kleur draadje aan een S-haak geknoopt. Bij gebrek aan een kinderkapstok. Dat draadje werd heilig voor ze. Pas later begreep ik hoeveel houvast en herkenning dat gaf. Zíj leerden mij de waarde ervan.

‘Als pleegouder leer je vanaf dag één om je verwachtingen los te laten en flexibel mee te bewegen met wat een kind nodig heeft.’

Ook mijn idee over wat ‘leuke dingen doen’ betekent, is veranderd. In het begin wilde ik veel ondernemen, dat leek me belangrijk. Maar daar zitten kinderen vaak helemaal niet op te wachten. Ze willen rust. Samen bakken, voorgelezen worden, even niks. Op het moment dat er voldoende basisveiligheid is, komt vanzelf een keer de vraag: “Zullen we naar het zwembad?”

Pleegzorg heeft mij ook anders doen kijken naar een begrip als ‘ouderschap’. Mijn beeld van moeder of vader zijn heeft een heel nieuwe lading gekregen. Ik voel me niet méér moeder dan de moeder die haar kinderen gebaard heeft, maar ook niet níét moeder. Het mooiste is als een kind kan voelen: het papa- en mama-gevoel mag er zijn en dat kan je bij meerdere mensen hebben.’

Wat zijn volgens jou de grootste uitdagingen waar pleegouders in de praktijk tegenaan lopen?

‘Pleegouders voelen lang niet altijd de vrijheid om open te praten bij hun betrokken hulpverleners over wat ze meemaken. Ze zijn bang voor de mogelijke consequenties als ze hun onzekerheden uitspreken. Zorgen delen met familie of vrienden heeft ook niet altijd zin, want die hebben vaak geen idee wat het in de praktijk betekent. Dus houden pleegouders hun zorgen en twijfels voor zichzelf, tot het echt niet meer gaat. Dan moet een kind soms halsoverkop naar een ander pleeggezin. Terwijl het al enorm kan helpen als je af en toe gewoon mag zeggen: “Dit is heel zwaar.” Alleen al dat uitspreken haalt zoveel druk weg.

Kinderen in een pleeggezin hebben in alle gevallen te maken (gehad) met ingrijpende ervaringen. Logisch dat dat zich soms uit in hun gedrag. Het kan pleegouders soms flink uit balans brengen. Soms doet een kind iets heftigs. De reflex is dan om dat gedrag meteen te corrigeren. Maar als je goed kijkt, zit er vaak een doodsbang kind achter. Een kind dat overprikkeld is, op school voortdurend op z’n tenen loopt of nog in z’n hoofd zit met een ruzie van gisteravond. Het vraagt veel van pleegouders om in zulke situaties hun eigen normen en verwachtingen los te laten. Als een kind zich afsluit, niet getroost wil worden of zelfs geen lieve woorden kan verdragen, dan is nabij blijven zó belangrijk. Niet opdringen, maar er gewoon zijn. Mijn ervaring is dat juist dan, als de spanning zakt, het gedrag ook milder wordt. Het is zo mooi als er dan ineens wél om een knuffel wordt gevraagd. Maar dat is geen garantie dat het de volgende keer ook zo gaat. Elke situatie vraagt opnieuw afstemming; je leert elke dag opnieuw te kijken.

‘Het vraagt veel van pleegouders om in bepaalde situaties hun eigen normen en verwachtingen los te laten.’

Ik zie ook regelmatig pleegouders die zichzelf uit het oog verliezen. Zeker als het een tijdje goed gaat, dan komt er soms nóg een kind bij. Maar pleegouderschap vraagt meer dan gemiddeld van je. Je moet ontzettend goed voor jezelf zorgen om flexibel en beschikbaar te kunnen blijven.’

Wat is het belangrijkste dat jij hebt geleerd van het luisteren naar zoveel verschillende pleegouderverhalen?

‘Ik heb vooral geleerd dat er nauwelijks algemene conclusies te trekken zijn. Ik dacht: als ik een paar maanden of een jaar verhalen verzamel, krijg ik wel een beeld van hoe het gemiddeld gaat in een pleeggezin. Maar dat beeld bestaat niet. Elk verhaal is anders, elke situatie vraagt iets unieks.

Toen ik, samen met Karin van de Koppel, begon met het verzamelen van verhalen, was het nooit mijn bedoeling om een community te starten. Ik wilde gewoon in kaart brengen hoe het eraan toe gaat en praktische tips delen. Maar gaandeweg bleek: mensen hebben vooral behoefte aan een plek waar ze hun verhaal kwijt kunnen. Niet per se om advies te krijgen, maar om gehoord te worden. Wat mij raakt is de openheid en de betrokkenheid van de mensen die hun ervaringen delen. Het is bijzonder hoe respectvol de reacties zijn. Terwijl pleegzorg vaak samengaat met verlies, rouw, boosheid of onmacht – allemaal emoties die vaak leiden tot oordelen. Maar op het platform gebeurt dat bijna niet. En juist daardoor durven mensen te blijven delen. Dat is van grote waarde, ook voor de mensen om pleeggezinnen heen. Omdat de verhalen openbaar staan, kunnen ook buitenstaanders – de buurvrouw, een collega, een leraar – meekijken. Zo ontstaat er meer begrip en erkenning. En dat is precies wat (pleeg)ouders zó hard nodig hebben.’

‘Er is vooral behoefte aan een plek waar mensen hun verhaal kwijt kunnen. Niet om advies te krijgen, maar om gehoord te worden.’

Welke tips of ervaringen van andere pleegouders vond jij zelf krachtig of troostend?

‘Soms zit de wijsheid juist in het begrenzen, in het “nee” zeggen. Iets wat mij altijd is bijgebleven is een vraag van een aspirant-pleegvader. Hij zat midden in een verbouwing, verleende mantelzorg en werd gevraagd om tijdelijk een prematuur baby’tje op te vangen. Ik verwachtte dat iedereen zou zeggen: “Volg je hart, doe het!” Maar op het platform werd juist gezegd: “Doe het niet. Dit is te veel.” Hij heeft de keuze gemaakt het niet te doen. Er zit veel kracht in deze community!

Het is belangrijk om het perfecte plaatje los te laten. Veel pleegkinderen hebben moeite met de structuur van eten of met nieuwe dingen proeven. Als je dan blijft vasthouden aan eten met mes en vork, aan “netjes aan tafel blijven zitten”, creëer je onnodige spanning. Laat het los en kijk naar de allerkleinste stapjes. Als je die kunt zien en waarderen, dan gebeuren er juist hele mooie dingen. En kinderen leren ook van elkaar, vaak zonder dat ze er woorden aan hoeven te geven.

Een andere krachtige les vond ik het onderwerp kinderwens. Dit is soms beladen in de context van pleegzorg. Ik ken een voorbeeld van een vrouw die meewerkte aan een artikel over haar ervaringen als pleegouder, waarin ze ook benoemde dat ze een kinderwens had gehad. Maar die passage moest eruit, terwijl juist dat zo herkenbaar is voor veel pleegouders. Een actuele kinderwens is misschien geen handige basis om pleegouder te worden, omdat het om iets anders vraagt dan ouderschap vanuit geboorte. Maar het verlangen om voor een kind te zorgen – de liefde en bereidheid die daarbij horen – zijn wél vaak de drijfveren. Ik vraag me soms af of ik er zo van had kunnen genieten als ik die kinderwens niet had gehad. Zelfs van iets simpels als de was vouwen word ik blij. Dat beeld heb ik mijn hele leven gekoppeld aan kinderen verzorgen. Daar gaat een kracht vanuit.’

Wat hoop je dat er verandert of verbetert in de ondersteuning van pleegouders de komende jaren?

‘Op sommige momenten maak ik mij zorgen over hoe pleegzorg wordt gepresenteerd. Ik zie weleens wervende teksten: “Sammie zoekt een huis waar hij koekjes kan bakken en spelletjes kan doen.” Maar dat geeft een vertekend beeld. Kinderen zijn niet op zoek naar een huis. Als kinderen in een onveilige of beschadigende situatie zitten, hoe pijnlijk die ook is, is dat wél hun vertrouwde wereld. Als je zegt: “Wil jij een kind een plek bieden, ben je bereid je leven op z’n kop te zetten en uitdagende dynamieken aan te gaan?” – dan start je vanuit een veel eerlijker uitgangspunt. Dat maakt de weg vrij voor duurzame zorg. Ik hoop dat we daar met z’n allen voor kunnen zorgen.

Daarnaast hoop ik dat ons platform kan blijven bestaan en doorgroeien. We draaien nu vooral op vrijwilligers, maar er is zoveel potentie. We hopen op een centrale plek – los van sociale media – waar pleegouders elkaar makkelijk kunnen vinden, hun verhaal kunnen delen en steun kunnen ervaren. Niet iedereen zit op Instagram, Facebook of LinkedIn. Daarom is het belangrijk dat er een toegankelijke en veilige omgeving komt, bijvoorbeeld via een eigen website met een forum. Dan wordt het ook mogelijk om verhalen op thema te zoeken. We hebben er nu ruim 700 gedeeld, die vragen om een archief met zoekfunctie.

‘Het is voor pleegouders belangrijk dat zij een stevig netwerk hebben.’

Het is voor pleegouders belangrijk dat zij een stevig netwerk hebben. Mensen die zeggen: “Ik wil zelf geen pleegouder worden, maar als ik iets kan doen voor een pleeggezin, laat het me weten.” Dat vind ik zó bijzonder. En het gebeurt vaker. Er ligt echt een kans om vraag en aanbod bij elkaar te brengen. Wat we als pleegouders nodig hebben, is een stevig en onafhankelijk vangnet. Iets dat landelijk en bovenregionaal werkt. Zodat pleegouders zich gedragen voelen en het ook kloppend wordt om nieuwe pleegouders te werven. Als je weet dat er een betrouwbare community achter je staat, begin je met meer vertrouwen aan zoiets groots. En dan is het ook makkelijker om vol te houden. Juist op de momenten dat het moeilijk is.

Verder lezen, luisteren of leren over dit onderwerp?

LEREN

Speciaal voor pleegouders heeft Augeo Foundation online cursussen ontwikkeld over onderwerpen als ‘Hechting en het gedrag van mijn pleegkind' en 'Contact met ouders'. Daarnaast zijn er vijf online modules die elk zo’n 30 minuten duren. Deze gaan over de thema’s: verlies en rouw, eigen kinderen, ouders met een verstandelijke beperking, trauma, seksueel gedrag. Dit cursusaanbod noemen we de pleegouderacademie en hebben we ontwikkeld in samenwerking met zeven pleegzorgorganisaties, de Nederlandse Vereniging van Pleeggezinnen en Mobiel.
Bekijk het aanbod »