Drie wijze aapjes als metafoor voor de afweer bij seksueel misbruik

Waarom seksueel misbruik zelden een geheim blijft voor één persoon

Een onthulling van seksueel misbruik raakt zelden alleen het slachtoffer en de pleger: in 85 procent van de gevallen kennen pleger en slachtoffer elkaar en zijn ook omstanders bekenden van (een van) beiden; ze zijn familie, vrienden, wonen in dezelfde buurt, sporten bij dezelfde club. Een onthulling van seksueel misbruik zet hele systemen onder druk. Naast heftige emoties, onbegrip, ongeloof en ontkenning, kan onderling ook verwijdering, eenzaamheid of uitsluiting ontstaan als het misbruik uitkomt.

Afweer: een menselijk mechanisme om pijn te verdragen

Een menselijke reactie om met nare dingen om te gaan, is om te proberen onze gedachten te verdraaien om de pijnlijke realiteit voor onszelf dragelijker te maken. Dat noemen we afweer; een mechanisme dat ook bij alle betrokkenen van seksueel misbruik speelt en dat beter te begrijpen is aan de hand van de metafoor van de drie aapjes.

Niet willen zien: de afweer van plegers

Het aapje met de handen voor de ogen staat voor degene die het seksueel misbruik plegen. Plegers proberen vaak te voorkomen dat seksueel misbruik uitkomt. Dat doen ze door het slachtoffer het gevoel te geven dat het misbruik (ook) hun schuld is. Bovendien willen of kunnen mensen die seksueel misbruik plegen hun eigen gedrag vaak niet onder ogen komen: door te ontkennen of te bagatelliseren kunnen ze doen alsof het niet bestaat of niet zo erg is.

Niet kunnen praten: de afweer van slachtoffers

Het aapje met de handen voor de mond staat voor degene die het seksueel misbruik overkomt. De meeste slachtoffers zwijgen heel lang over hun ervaringen. Gevoelens van schaamte, schuld, angst voor de gevolgen en loyaliteit aan de pleger kunnen daaraan ten grondslag liggen. Veel slachtoffers proberen de herinneringen aan het seksueel misbruik te vergeten of kleiner te maken. Deze afweerreactie maakt het nog lastiger om erover te praten; je kunt immers pas onthullen als je het misbruik aan jezelf hebt verteld.

Niet willen horen: de afweer van omstanders

Het aapje met de handen voor de oren staat voor de mensen in de omgeving: de omstanders. Omstanders lijken soms liever niet te willen weten dat seksueel misbruik in hun omgeving is voorgekomen. Het besef dat het misbruik de omstander ook zelf had kunnen overkomen, of een kind, partner, vriend of andere geliefde, is te pijnlijk. Ook kan het zijn de omstander de pleger kent en misschien vertrouwde. Dat kan zo oncomfortabel voelen dat de omstander probeert de onthulling niet écht te hoeven horen. Vaak reageren omstanders door die afweer onbedoeld op een manier die voor het slachtoffer, en ook voor de pleger, niet helpend is.

Hoe de drie aapjes elkaar versterken

De metafoor van de drie wijze aapjes maakt duidelijk hoe de rollen van alle betrokkenen elkaar versterken. De pleger wil niet zien, het slachtoffer zwijgt, de omstander hoort het liever niet. En als het slachtoffer dan toch spreekt, wordt het vaak niet geloofd of gehoord, wat het isolement versterkt. De pleger voelt zich terecht bang voor de afwijzende reacties van de omgeving en zwijgt ook. Zo blijft seksueel misbruik nog lang verborgen en blijven alle aapjes alleen met hun geheim.

Dit bericht is gebaseerd op het artikel De drie wijze aapjes uit het Augeo Magazine over het thema seksueel misbruik van kinderen.